domingo, 22 de octubre de 2017

PUÑAIS DE ANTENAS: ARMAS FUNCIONAIS OU OBXETO DE PRESTIXIO?

Hai un serio problema no momento de falar de “armas castrexas”, pois non quedaron demasiadas evidencias de estas nos castros. Podemos atopar espadas afalcatadas como a do castro de San Fins, ou Baroña e San Xuliao , armas por outra parte de folla tan curta que moitos din que son mais ben coitelos con reminescencias da falcata iberica e non chegan a categoria de “espadas”.

Son as armas do estilo dos puñais de antenas que con frecuencia se atopan en varios castros, mais ou menos completos ou con mais frecuencia, somentes a sua empuñadura de bronce, xa que a folla desaparece por ser de ferro ou esta moi deteriorada, os que presentan mais problemas no intre de seren valorados.

Alguns son pezas integras de metal de bronce, armas curtas e en apariencia, pouco funcionais , o que da pe a alguns espertos para interpretalas como armas meramente ornamentais e obxetos de prestixio... outros estudosos, nembargantes non estan moi de acordo con esta interpretacion, pois din que antes da xeralizacion do ferro, o bronce era o material imperante, e que as armas dos guerreiros de entonces tiñan que ser forzosamente dese metal, o que engade a este catalogo de armas castrexas, as cabezas de hachas de bronce, as puntas de frecha ou xabalina dese mesmo metal e outras pezas.

Como ben me apuntaba A.B.M, unha moza que taballou en diferentes puntos arqueoloxicos en galiza, “o home loita e mata o longo dos seculos procurandose armas do material que ten a man, e buscando sempre que sexan o mais resistentes e tecnicamente avanzadas que lle sea posible”.

Esta moza aclara que, o home pasa da madeira ou o oso e pedra como materias basicas para a confeccion das suas armas, a o dominio do metal, primeiro o bronce, que coincide co xurdimento da era castrexa, mais tarde co dominio do ferro. As primeiras armas , de habelas, tiñan que ser de bronce. Mais ou menos practicas, mais ou menos funcionais, pero como xa se dixo, era o metal que se coñecia, era facer as armas de ese metal, ou loitar con espetos afiados , con punta de oso ou armas de pedra e mazos de madeira... Non habia mais opcions.

E por iso que esta rapaza me argumenta que , sen dubidar do prestixio que portar estas armas daba o seu posuidor, e ridiculo pensar que soio se tratase de “armas de prestixio, e ornamentais”, pensadas para o “postureo”.
Ha abondo de obxetos que tiñan sen lugar a dubida ese rol , como poden ser os aneis de brazo, os torques de diferentes metais, as arracadas e pendentes (non so eran de uso feminino) ou mesmo o suntuoso casco atopado en Leiro, de ouro , un obxeto que e obvio que carecia de funcionalidade fora da meramente obstentosa, xa sexa na parada militar ou en rituais relixiosos.

Asi pois, di que e preciso datar con precision estas armas de bronce, para precisar sen dubida se poideron pertenecer a una etapa castrexa tempran, na que o uso do bronce como metal xeneralizado, poidese dotalas de funcion belica practica , engadida a o seu emprego como obxeto de rango e prestixio.

Creo bastante asisada esta reflexion, inda non sendo experto nesta crase de temas.



Hay un serio problema en el momento de hablar de armas castreñas (galaicas), pues no quedaron demasiadas evidencias de estas en los castros. Podemos encontrar espadas afalcatadas como la del castro de San Fins, o Baroña y Sano Xuliao , armas por otra parte de hoja tan corta que muchos dicen que son mas bien cuchillos con reminescencias de la falcata iberica y no llegan a  la categoria de espadas.

Son las armas del estilo de los puñales de antenas que con frecuencia se encuentran en varios castros, mas o menos completas o con mas frecuencia, solo  su empuñadura de bronce, ya que la hoja desaparece por ser de hierro o esta muy deteriorada, los que presentan mas problemas en el momento de ser valorados.

Algunos son piezas integras de metal de bronce, armas cortas y en apariencia, poco funcionales , lo que da pie a algunos expertos para interpretarlas como armas meramente ornamentales y objetos de prestigio... otros estudiosos, sin embargo no estan muy de acuerdo con esta interpretacion, pues dicen que antes de la generalizacion del hierro, el bronce era el material imperante, y que las armas de los guerreros de entonces tenían que ser forzosamente de este metal, lo que añade a este catalogo de armas castreñas, las cabezas de hachas de bronce, las puntas de flecha o jabalina de ese mismo metal y otras piezas.

Como bien me apuntaba A.B.M, una joven que trabajo en diferentes puntos arqueologicos en galicia, "el hombre lucha y mata al largo de los siglos procurandose armas del material que tiene a mano, y buscando siempre que sean lo mas resistentes y técnicamente avanzadas que le sea posible".

Esta joven aclara que, el hombre pasa de la madera o el hueso y la piedra como materias basicas para la confeccion de sus armas, al dominio del metal, primero el bronce, que coincide con el surgimiento de la era castreña, mas tarde con el dominio del hierro. Las primeras armas , de haberlas, tenían que ser de bronce. Mas o menos practicas, mas o menos funcionales, pero como ya se dijo, era el metal que se conocia, era hacer las armas de ese metal, o luchar con espetos afilados , con punta de hueso o armas de piedra y mazos de madera... No habia mas opciones.

Y por es  eso que esta chia me argumenta que , sin dudar del prestigio que portar estas armas daba su poseedor, es ridiculo pensar que soio se tratara de armas de prestigio, y ornamentales, pensadas para  el  postureo.


Hay bastantes  objetos que tenían sin lugar a la duda ese rol , como pueden ser los aros de brazo, los torques de diferentes metales, las arracadas y pendientes (no eran de uso femenino en exclusiva) o mismamente, el suntuoso casco encontrado en Leiro, de oro , un objeto que es muy  obvio que carecia de funcionalidad que no haya sido  la meramente obstentosa, ya sea en la parada militar o en rituales religiosos.

Asi pues, dice que es preciso datar con precision estas armas de bronce, para precisar sin duda si pudieron pertenecer a una etapa castreña temprana, en la que el uso del bronce como metal generalizado, pudiese dotarlas de funcion belica practica , añadida a su empleo como objeto de rango y prestigio.

Creo bastante acertada esta reflexion, aun no siendo experto en esta clase de temas.



domingo, 8 de octubre de 2017

A CAETRA: O ESCUDO CASTREXO.

Caetra era o nome do escudo que foi empregado polos guerreiros íberos e celtas e tamen se inclue como o nome que se lle da o escudo que empregaron os castrexos galaicos para a sua proteccion persoal. O escudo era de forma circular, as suas dimensions son un tema que leva a tensos debates, xa que se coñece como caetra a escudos circulares que varian no seu diametro dende duns 40 a 90 cm .

Suxeitábase ao corpo do guerreiro que o portaba cunhas cordas ou tiras de coiro, que pasaban polo ombreiro e que daban gran mobilidade para combater tanto a pé como a cabalo. As formas e decoracións do escudo tiñan variacións e acabados na súa protección metálica, madeira ou coiro, dependendo da zona da que estemos a falar.

Os galaicos fan a súa entrada na historia escrita no século I d.C na épica Púnica de Silio Itálico sobre a Primeira Guerra Púnica dun xeito que aínda hoxe nos é familiar, dous mil anos despois:

A rica Gallaecia envía a súa mocidade
coñecedora da adiviñación polas entrañas das bestas
polo voo das aves e polas chamas divinas
a cal ou ben berraba bárbaros cánticos nas súas linguas patrias ou ben
tras golpearen a terra con golpes alternos de pé
se aledaba en bater os sonoros caetras ritmicamente.

Fibrarum et pennae diuinarumque sagacem
flammarum misit dives Callaecia pubem,
barbara nunc patriis ululantem carmina linguis,
nunc pedis alterno percussa verbere terra,
ad numerum resonas gaudentem plaudere caetras
Libro III. 344-347


Caetra fue el nombre del escudo que fue utilizado por los guerreros ibéricos y celtas y también se incluye como el nombre dado al escudo  que utilizaron los castrexos gallegos para la protección personal. El escudo era de forma circular, sus dimensiones son un tema que conduce a tensos debates, ya que se conoce como caetra a escudos circulares que varían en diámetro de unos 40 a 90 cm.

Se sujetaba al cuerpo del guerrero que lo llevaba con sogas o tiras de cuero, que pasaban por el hombro y que daban gran movilidad para luchar tanto a pie como a caballo. Las formas y decoraciones del escudo tenían variaciones y acabados en su protección metálica, de madera o cuero, dependiendo del área de la que hablamos. 

Los galaicos hacen su entrada en la historia escrita en el siglo I dC en el épico púnico de Silio Itálico sobre la Primera Guerra Púnica de una manera que todavía hoy es familiar, dos mil años después:

 La rica Gallaecia envía su juventud 
conocedora de la adivinación por las entrañas de las bestias
por el vuelo de las aves y por las llamas divinas
que gritan canciones bárbaras en sus idiomas nativos
o bien golpean el suelo con golpes alternos de sus pies
 y se alegran golpeando las sonoras caetras ritmicamente.


A caetra era pois o escudo típico dos guerreiros da antgua Iberia. De forma redonda, cunhas dimensións que  dependendo das dsitintas tribos ou pobos, oscilaban entre os 50 e 70 centímetros de diámetro, esta proteccion lixeira  estaba fabricada en coiro ou en madeira forrada de pel e constituía unha protección apta para o combate en formación ou en pequenas partidas de guerra para escaramuzas rapidas.

A súa utilización remóntase á Primeira idade do bronce, sobor de  todo no Suroeste da Peninsula, aínda que acabase por estenderse o seu uso por toda a súa totalidade . Nas representacións aparecen estes escudos cunha embrazadura central e, nalgúns casos, con unha serie de círculos concéntricos que algúns expertos interpretan como motivos decorativos, bandas de metal de reforzo ou tachonados .

 Esta dobre característica aparece nun dos máis antigos monumentos ibéricos coñecidos con figuras humans armadas, o conxunto escultórico de Porcuna (Xaén), de mediados do século V a. C. Probablemente, esta primitiva caetra, trátase dunha serie de discos de coiro de diferente diámetro encolados entre si e apertados contra un molde  cando o coiro aínda esta humedo para crear a concavidade central que permitía colocar unha embrazadura sinxela. Ademais levaban unha correa suxeita a dúas argolas móbiles para colgar a arma  defensiva do ombreiro durante a marcha ou para enrolala ao redor da boneca en combate.

Xunto aos escudos de coiro mais primitivos e sinxelos existían outros de madeira, decorados no  seu exterior con grandes tachons de bronce repuxado,ou  láminas finas  de metal con diversas formas mais decorativas que practicas para achegar solidez, xa que non engaden apenas protección nin chegan ao bordo do escudo, mais  que resultarían impoñentes a nivel estetico. Estas decoracións aparescen en toda a Península dende o século V a. C. 

Se cadra, o escudo de coiro era demasiado livián e só servia para protecion contra armas curtas como coitelos e espadas curtas ,  e os de madeira eran os máis utilizados para combates de maior escala (ofrecendo maior protecion contra o uso de lanzas e xavelinas que atravesarian sen moita dificultade o coiro ou a pel tensada) ou non resistirian o impacto de machados pesados,polo que a madeira se xeneraliza como materia prima polo menos desde o século IV a. C., segundo mostran os arqueólogos. 

Ao morrer o guerreiro, o escudo ardía na pira funeraria segun os metodos de enterramento nalgunhas partes da peninsula, pero grazas ao estudo das manillas de metal e remáchelos temos unha idea bastante precisa das características da caetra. 






La caetra era pues el escudo típico de los guerreros de la antgua Iberia. De forma redonda, con unas dimensiones que  dependiendo de las dsitintas tribus o pueblos, oscilaban entre los 50 y 70 centímetros de diámetro, esta proteccion ligera  estaba fabricada en cuero o en madera forrada de piel y constituía una protección apta para el combate en formación o en pequeñas partidas de guerra para escaramuzas rapidas.


Su utilización se remonta a la Primera edad del bronce, sobre todo en el Suroeste de la Peninsula, aunque acabara por extenderse su uso por toda su totalidad . En las representaciones aparecen estos escudos con una embrazadura central y, en algunos casos, como una serie de círculos concéntricos que algunos expertos interpretan como motivos decorativos, bandas de metal de refuerzo o tachonados . 

Esta doble característica aparece en uno de los más antiguos monumentos ibéricos conocidos con figuras humanas armadas, el conjunto escultórico de Porcuna (Jaén), de mediados del siglo V a. C. Probablemente, esta primitiva caetra, se trata de una serie de discos de cuero de diferente diámetro encolados entre sí y apretados contra un molde cuando el cuero aun esta humedo para crear la concavidad central que permitía colocar una embrazadura sencilla. Además llevaban una correa sujeta a dos anillas móviles para colgar el arma defensiva del hombro durante la marcha o para enrollarla en torno a la muñeca en combate.

Junto a los escudos de cuero mas primitivos y simples existían otros de madera, decorados en su  exterior con grandes tachones de bronce repujado,o  láminas finas  de metal con diferentes formas mas decorativas que practicas para aportar solidez, ya que no añaden apenas protección ni llegan al borde del escudo, pero que resultarían imponentes a nivel estetico. Estas decoraciones aparecen en toda la Península desde el siglo V a. C. 

Obviamente el escudo de cuero era demasiado liviano y solo servia para proteccion contra armas cortas como cuchillos y espadas cortas ,  y los de madera eran los más utilizados para combates de mayor escala (ofreciendo mayor proteccion contra el uso de lanzas y jabalinas que atravesarian sin mucha dificultad el cuero o la piel tensada) o no resistirian el impacto de hachas pesadas,por lo que la madera se generalza como materia prima al menos desde el siglo IV a. C., según muestran los arqueólogos. 

Al morir el guerrero, el escudo ardía en la pira funeraria segun los metodos de enterramiento en algunas partes de la peninsula, pero gracias al estudio de las manillas de metal y los remaches tenemos una idea bastante precisa de las características de la caetra. 


As representacions de guerreiros castrexos en pedra, atopadas no territorio Galaico , amosan a un guerreiro que porta un puñal o cinto ou unha espada corta, poidendo portar na man que queda libre unha lanza ou xavelina, mentres que o escudo redondo que identificamos como a caetra tipica Castrexa, paresce ser de dimensions mais pequenas que os comuns no resto da peninsula.

Esta particularidade da reprensentacion en pedra destes herois guerreiros, principes ou caudillos, ou se cadra, deidades protectoras do castro (pois non ha un consenso sobor do que representan realmente estas esculturas de caracter monumental dentro do castro), da para amplios debates, uns expertos alegan que, a dimension da caetra nas esculturas non e representativa da realidade, sendo o seu reducido tamaño, unha concesion ou licencia artistica dos artesans e mestres canteiros que estan mais interesados en amosar o caracter heroico do guerreiro que a porta.

Nembargantes, outras voces din que, as dimensions ben poideron ser as reais , e que a caetra castrexa Galaica, non excedia mais alo dos 55 cm de diametro, carecia de reforzos de metal, ou umbo, e que era basicamente un escudo de coiro liso ou unha pequena rodela de madeira con unha asa para o agarre e unha correa para pendurala do ombreiro cando non se usa, para facilitar a marcha do guerreiro.

E nembargantes, a maioria das representacions destes guerreiros de pedra, amosan o que paresce unha concavidade central, xa sea de metal (umbo) ou creada de calqueira outro xeito, para facilitar a inclusion da manilla de agarre na sua cara interior. Cuestion aparte, e a das suas dimensions reais... segue  a parecer moi cativa para dar unha protecion a grande escala.


Las representaciones de guerreros castreños en piedra, encontradas en el territorio Galaico , muestran a un guerrero que porta un puñal al cinto o una espada corta, pudiendo portar en la mano que queda libre una lanza o jabalina, mientras que el escudo redondo que identificamos como la caetra tipica Castreña, parece ser de dimensiones mas pequeñas que los comunes en el resto de la peninsula.

Esta particularidad de la reprensentacion en piedra de estos heroes guerreros, principes o caudillos, o a lo mejor, deidades protectoras del castro (pues no hay un consenso sobre lo que representan realmente estas esculturas de caracter monumental dentro del castro), da para amplios debates, unos expertos alegan que, la dimension de la caetra en las esculturas no es representativa de la realidad, siendo el  reducido tamaño, una concesion o licencia artistica de los artesanos y maestros canteros que estan mas interesados en mostrar el caracter heroico del guerrero que la porta.





Y sin embargo, otras voces dicen que, las dimensiones bien pueden ser las reales , y que la caetra castreña Galaica, no excedia mas alla de los 55 cm de diametro, carecia de refuerzos de metal, o umbo, y que era básicamente un escudo de cuero liso o una pequeña rodela de madera con una asa para su agarre y una correa para colgarla del hombro cuando no se usa, para facilitar la marcha del guerrero.

En todo caso, la mayoria de las representaciones de estos guerreros de piedra, muestran lo que parece una concavidad central, ya sea de metal (umbo) o creada de calqueira otra manera, para facilitar la inclusion de la manilla de agarre en  su cara interior. Cuestion aparte, es la de las sus dimensiones reales... sigue  pareciendo muy pequeña para dar una proteccion a gran escala.



Alguns estudosos apuntan que o xeito de "guerra" entre os pobos castrexos Galaicos difere bastante do que atopamos no resto da peninsula, onde as invasions Punicas e Romans e as continuas escaramuzas entre distintas tribus, esixen un xeito de loita mais orgaizado e en formacion, mentres que no territorio Galaico,adoitase mais o xeito de combate en guerrilla, e decir, pequenas expedicions de asalto e rapiña a aldeas rivais, donde prima moito a velocidade do golpe, saqueo e posterior fuxida, porriba da acometida a grande escala.

Deste xeito, especulan conque o reducido tamaño da caetra Castrexa sexa por mera finalidade practica. Os guerreiros usarian impedimenta lixeira, armas curtas como coitelos, espadas curtas, machados lixeiros, e en ocasions, arco e frechas, xabalinas ou lanzas ... 

O combate seria por asaltos por sorpresa , emboscada ou incursions nocturnas para o saqueo , tentando sempre coller por sorpresa o enimigo, Se cadra, o combate directo e cara a cara, traba a os homes enfrentados en distancias curtas, con un rival, tentando acoitelar o outro,  con armas de curtas dimensions, polo que, a caetra pequena e ideal para ser manexada neste tipo de combate "a cara de can" en distancias curtas.

A sua efectividade veriase seriamente comprometida, en ataque a distancia, con frechas, lanza ou xabalina, xa que un escudo tan reducido, non aporta moita proteccion contra tal clase de proxectiles... en todo caso, aporta a ventaxa da movilidade, xa sexa a pe ou montando a cabalo (un dos bens de prestixio que se cadra motiva esta clase de asaltos, a percura de cabalos!). 

En todo caso, para combates de maior calado, forzosamente, houberon de imporse as caetras de maior diametro, en madeira, e de creer que, para cando os romans deron chegado a territorio castrexo na Gallaecia, as caetras xa eran mais sofisticadas e de madeira.

Algunos estudiosos apuntan que la manera de hacer la "guerra" entre los pueblos castreños Galaicos difiere bastante del que encontramos en el resto de la peninsula, donde las invasiones Punicas y Romanas y las continuas escaramuzas entre distintas tribus, exigen una manera de lucha mas organizada y en formacion, mientras que en el territorio Galaico,emplean mas la manera de combate en guerrilla, es decir, pequeñas expediciones de asalto y rapiña a aldeas rivales, donde prima mucho la velocidad del golpe, saqueo y posterior huida, antes que  la acometida a gran escala.

De este modo, especulan con que el reducido tamaño de la caetra Castreña sea por mera finalidad practica. Los guerreros usarian impedimenta ligera, armas cortas como cuchillos, espadas cortas, hachas ligeras, y en ocasiones, arco y flechas, jabalinas o lanzas ... 

El combate seria por asaltos por sorpresa , emboscada o incursiones nocturnas para el saqueo , intentando siempre coger por sorpresa al enemigo. De este modo, el combate directo y cara a cara, trababa a los hombres enfrentados en distancias cortas, con un rival, intentando acuchillarse el uno al otro,  con armas de cortas dimensiones, por lo que, la caetra pequeña es ideal para ser manejada en este tipo de combate "a cara de perro" en distancias cortas.

La  efectividad de esta defensa se veia seriamente comprometida, en ataque a distancia, con flechas, lanza o jabalina, ya que un escudo tan reducido, no aporta mucha proteccion contra tal clase de proyectiles... en todo caso, aporta la ventaja de la movilidad, ya sea a pie o montando a caballo (uno de los bienes de prestigio que al parecer motiva esta clase de asaltos, la consecucion de caballos!). 

En todo caso, para combates de mayor calado, forzosamente, hubieron de imponerse las caetras de mayor diametro, en madera, y es de creer que, para cuando los romanos hubiesen llegado a territorio castreño en  Gallaecia, las caetras ya eran mas sofisticadas y de madera.


Fontes:

 Wikipedia e Galipedia.
A Sociedade Castrexa (Estudo) X.L.Marinho.